Appèl: Meer ruimte voor makers

Utrecht geniet van makers, van beeldend kunstenaars, podiumkunstenaars, filmers, fotografen, ontwerpers en architecten. En ook zij profiteren. In een snelgroeiende stad wordt cultuur snel overgeslagen. De Utrecht Development Board roept op tot meer samenwerking om makers een rol en plaats te geven bij de ontwikkeling, levendigheid en aantrekkelijkheid van onze stad. UtrechtDB-leden Quinten Peelen en Jeroen Hermkens namen in mei 2018 het initiatief voor dit appèl.

Creatieve talenten in de kunst betekenen veel voor Utrecht. Zij zijn een belangrijke motor waardoor de groeistad op een slimme manier haar creativiteit en diversiteit kan behouden en vergroten.

Er gebeurt al veel

Er gebeurt veel positiefs in de stad. We zien al succesvolle ontwikkelingen in gebieden als Rotsoord en Werkspoor/Cartesius. Met in Rotsoord interessante combinaties van HKU in de oude Pastoefabriek met horeca en wonen. In het Werkspoorkwartier de combinatie van creatieve ondernemers (Hof van Cartesius), kunstenaars (Vlampijpateliers en sinds kort De Nijverheid) en overige makers. Partijen als Kytopia en 't Hoogt kijken met grote interesse naar dit gebied. SWK030 is zeer actief bezig kunstenaars en creatief ondernemers betaalbare werkruimte te bieden. Zij stimuleert onderlinge samenwerking en ondersteunt kunstenaarsinitiatieven. Het Werkspoorkwartier wordt letterlijk een nieuw centrum, een kloppend hart, een verbindende plek tussen Overvecht, Zuilen, Leidsche Rijn en de nieuwe woningen in de Cartesius-driehoek. We mogen daar best al trots op zijn, maar moeten nu ook zien door te pakken.

Samenwerking biedt kansen

De Utrecht Development Board signaleert een behoefte aan versnelling, combinaties maken en lange-termijn perspectief bieden. Er is in de stad grote vraag naar betaalbare atelierruimte voor beeldend kunstenaars en broedplaatsen voor de creatieve sector. Maar ook de vraag naar vastgoed in het algemeen stijgt, en daarmee raken weinig-vermogenden in de knel. Niet alleen bewoners maar ook kunstenaars.

Kansen zijn er in Utrecht zeker. Maar de afstand tussen de kunstensector en de vastgoedsector - de private maar ook die van de gemeente! - is groot. Er is behoefte aan meer verbinding en het verkleinen van afstanden. Door gericht het ontmoeten te stimuleren, kunnen samenwerkingen ontstaan. Coöperaties als het Hof van Cartesius en De Nijverheid zijn succesvol en trekken weer nieuwe initiatieven aan. Zo ontstaat synergie en versterkt alles elkaar. Dit is ook noodzakelijk voor onze creatieve stad, belangrijk voor de leefbaarheid en ook onze economie.

Best practices: leren van anderen

Een paar maanden geleden organiseerde de Utrecht Development Board in het Centraal Museum een meeting met partijen uit Den Haag, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht om oplossingen met elkaar uit te wisselen. Dit leverde verrassende good practices op. Onderbouwd door de ervaringen in eigen stad én in de drie andere steden, komt de Utrecht Development Board tot een aantal aanbevelingen. 

Wij richten ons in dit appèl tot alle betrokkenen: tot de gemeente, maar ook tot de hier werkende en in Utrecht geïnteresseerde vastgoedsector, tot beleggers en investeerders, kunstenaars, opleidingen, musea, netwerken en particulieren. Met deze aanbevelingen en het appèl het samen op te pakken kan Utrecht veel meer profiteren van de eigen kracht.

Laten we niet met de Gemeente beginnen, wat kunnen kunstenaars zelf doen?

WAT KUNNEN KUNSTENAARS DOEN?

• Kunstenaars zullen zich beter moeten organiseren. Hoewel niet eenvoudig, als collectief of stichting kunnen zij beter panden kopen of huren dan individueel. Denk aan coöperaties als Hof van Cartesius en De Nijverheid. Partijen als SWK030 kunnen daarbij helpen.
• Neem ook ruimtes aan buiten het centrum van Utrecht, zoals Soesterberg en Nieuwegein. Het NDSM-terrein aan de noordelijke IJ-oever in Amsterdam werd enige tijd geleden ook 'te ver' gevonden en nu wordt daar om ruimte gevochten.

WAT KUNNEN DE OVERIGE STAKEHOLDERS (SAMEN) DOEN?

• De HKU kan een grotere verbindende en aanjagende rol spelen.
• BAK (Basis voor Actuele Kunst) kan op de nieuwe locatie dé fysieke ontmoetingsplek voor kunstenaars worden, i.s.m. Centraal Museum, SWK030 en HKU.
• Betrokken partijen als Centraal Museum, SWK030, en ok het K.F. Hein Fonds kunnen zich meer en vooral ook meer gezamenlijk inzetten voor advies en begeleiding van kunstenaars. Regelmatig overleg tussen deze partijen is wenselijk (en wordt opgezet).

ROL VAN DE VASTGOEDSECTOR

• Ontwikkelaars van nieuwbouwcomplexen (voorbeeld: Merwedekanaalzone) leggen in contracten voor lange termijn vierkante meters betaalbare kunstenaarsruimte(n) vast.
• Bevorder doorstroming. Maak onderscheid tussen permanente plekken en wisselplekken.
• In het Werkspoorkwartier is mooi te zien hoe betrokken vastgoedondernemers bezig zijn het gebied te ontwikkelen door industrieel erfgoed waar mogelijk een culturele invulling te geven. Maar we kunnen er niet op rekenen dat vastgoed vanzelf in handen komt van bij de stad betrokken ontwikkelaars.
• Beleidsdoelen in stedelijk cultuurbeleid kunnen voor beleggers en investeerders een richtsnoer en handreiking betekenen. Maatschappelijk vastgoed valt onder de noemer 'duurzaam beleggen'.

Last but not least, wat kan de Gemeente doen? De nieuwe raad en het nieuwe college wacht in elk geval een schone taak om te zorgen voor een heldere visie en een duidelijk perspectief.

WAT KAN DE GEMEENTE DOEN?

• Stel specifieke beleidsdoelen voor atelier- en kunstenaarsruimten. Bevorder daarin doorstroming, met onderscheid tussen permanente- en wisselplekken (differentiatie). Bepaal op die manier het maakklimaat in de stad (en blijf óók regionaal denken!).
• Zoek onderlinge versterking en synergie door specifieke locaties zoals het Werkspoorkwartier duidelijk te bestempelen als 'creatieve hotspot', voor ontwerpers en beeldend kunstenaars maar ook voor bijvoorbeeld muzikanten (Kytopia) en film- of animatiemakers ('t Hoogt).
• Stem dit cultuurbeleid en het gemeentelijk vastgoedbeleid op elkaar af. Zorg voor broedplaatsmetrages en regel dat er geen vierkante meters verloren gaan. Zeer aanbevelenswaardig is een sterke verbinding binnen het nieuwe college tussen Cultuur en Stadsontwikkeling / Ruimtelijke Ordening. Ook de (her)bestemming Gemeentelijk Vastgoed kan niet los worden gezien van de cultuur-portefeuille.
• Leg langdurig de bestemming 'creatieve plek' vast, met de garantie van een stabiele huur, en voorkom gentrificatie - ofwel de verdringing van mensen met lagere inkomens in een gebied dat in opkomst is. Regel dit ook in contracten met ontwikkelaars van nieuwbouwcomplexen en leg zo voor lange termijn ruimte en betaalbaarheid van kunstenaarsruimte(n) vast.
• Stel, zoals in Den Haag, een Broedplaatsmakelaar aan die onafhankelijk is, een vooruitgeschoven post van de gemeente maar wel vrijer in zijn/haar werk richting makers en vastgoedontwikkelaars.
• Geef gevolg aan de unaniem gesteunde motie-De Vries (GroenLinks) (Gemeente Utrecht 2017/192) over gebruik van leegstaand gemeentelijk vastgoed door kunstenaars: 'draagt het college op met relevante partijen in de stad in gesprek te gaan en ze te betrekken bij het beheer van leegstaand gemeentelijk vastgoed'.

Utrecht Development Board, juni 2018

www.utrechtdb.nl

BIJLAGE

INSPIRATIEBRONNEN: VERSCHILLENDE OPLOSSINGEN PER STAD

Een paar maanden geleden organiseerde de Utrecht Development Board in het Centraal Museum een meeting met partijen uit Den Haag, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht om oplossingen met elkaar uit te wisselen. Dit leverde verrassende good practices op. Hier volgen er enkele, passend bij de zoektocht van UtrechtDB naar verbindingen in de stad.

DEN HAAG

• profiteert van één wethouder Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur (SWDC) met tevens zeggenschap over gemeentelijk vastgoed. Zodra er ruimte beschikbaar komt, bijvoorbeeld een school, dan kan die ruimte een cultuur-label krijgen en vervolgens kostendekkend worden verhuurd. Circa. € 30-35 per m2, als het pand zonder boekwaarde is. Het pand wordt in de cultuurbegroting opgenomen. Er is aanvullend budget voor aanpassingen en verlichting.
• heeft als belangrijke partij STROOM, zowel presentatie-instelling voor hedendaagse kunst als verantwoordelijke voor het ondersteunen en stimuleren van Haagse kunst en kunstenaars. STROOM is daarbij ook matchmaker voor vraag en aanbod van kunstenaarsruimten en bemiddelaar bij het sluiten van contracten. https://www.stroom.nl/nl/haagsekunstenaars/ateliers.php
• kent de Broedplaatsmakelaar (Ria de Waal), vooruitgeschoven post vanuit de Gemeente maar onafhankelijk opererend. Zij kent de stad, de regels én de kunstenaars.
• organiseert een maandelijks overleg tussen de gemeentelijke afdelingen Cultuur en Vastgoed, de Broedplaatsmakelaar en STROOM.

AMSTERDAM

• heeft Bureau Broedplaatsen, onderdeel van de Gemeente, dat begeleidt bij het opzetten van broedplaatsen (en o.a. een vijfdaagse cursus aanbiedt). Het bureau opereert steeds regionaler (Zaanstad, Halfweg). www.amsterdam.nl/bestuur-organisatie/organisaties/organisaties/bureau-broedplaatsen/
• neemt broedplaatsmetrages mee in onderhandelingen over vastgoedontwikkelingen (bijvoorbeeld: 500m2 broedplaatsen tegenover Amstelstation).
• kent 'Leegstand Oplossers' die nauw contact houden met vastgoedpartijen. LOLA is een collectief van maatschappelijke organisaties dat maatschappelijke initiatieven aanbiedt als alternatieve invulling bij leegstand in de stad. www.leegstandoplossers.nl
• mist een ontmoetingsorganisatie voor kunstenaars, zoals vroeger De Appel en ooit Stedelijk Museum.

ROTTERDAM

• had de 'luxe van leegstand', maar intussen is de wachtlijst verdubbeld.
• heeft SKAR (Stichting KunstAccommodatie Rotterdam) dat helpt bij kopen pand door groep kunstenaars. Niet alleen financieel lastig, maar ook: niet elke kunstenaar kan of wil bezig zijn met investeren en besturen. www.skar-ateliers.nl
• heeft als uitgangspunt dat wegnemen van meters betekent: elders vervangen, zo gaan er geen vierkante meters verloren.
• heeft TENT (www.tentrotterdam.nl in de Witte de Withstraat) als ontmoetingsplek voor kunstenaars, o.a. voor tentoonstellingen hedendaagse kunst, educatie en debatten.

Utrecht Development Board » Appèl: Meer ruimte voor makers